29 October 2014

Kan Hlam Than Tawn(A donghnak)

Kan Hlam Than Tawn(Part 1)

Kan Hlam Than Tawn(Part 2)

Avi he biaruah cim hlan ah khuachung kan rak lut, an inn tiang ka va thlah i ka rak tin than colh ve. Kan inn chung luhlai ka zenh ngai, ka pa nih sik lai hrim ka tih. Nain,an ka sik hrol lo,ka ruahning leng in an hmai a panh. India lei ka kal lai a si caah si men lai. A thaizing tuan te thawh i ralkap sakhan ah license va tlanh than ding, aherh si le thawnginn zong luh ding tu cu an ka tianh. 'Elaw' ka ti ve hna. 

Chun nitlak ka vahnak le fu wine ka dinnak cu ka cei ngai, ihkhun cungah ka zau colh. Ka mit ka chinh le cangka in Avi long ka mitthlam ah a cuang,aniih-aw ka hnatlam in ka theih peng. Kei mah longin ka mirh thulh,chantling ka reh chih thulh. Chun kan kal ti nak hna muvi bantuk in ka cuanh than hna,ka hei nuamh khawh ning! 'Tuhi zeikong a ruat lio dah a si hnga,keimah kong hna a ruat ve hnga maw?' tiin khuaza ka ruat.Cuticun,athaizing ralkap sakhan phak lai cu ruat ti lem loin ka hngilh beh. 

Athazing ah cun upa pahnih he ralkap sakhan ah kan va kal,ralkap nih an ka hro chih,bengh hna an ka timh len. Sakhan hmu nih voi lak te a ka sik hnu ah thawngsawm nga an ka liam ter,kai chir ngai. An ka tlaih lio ah khan Ks10,000 rak pe lawlaw ding a si ko mi tiin. Ralkap cu an zia a tam tuk caah zaan lei muih lai longah ka license kan lak khawh. Avi ka hmuh lonak zaankhat le nikhat a si cang,kumkhat le cheu hmuh lo tluk in a rak har. Hmuh lai ka ngaih tuk,ka rak ngai tak tak ko. Ka license ka lak khawh le cangka in ka rak tin colh,kan inn panh ti loin Avi te inn lei ka rak chawi diam. 

Hilio hi kum 18 ka tlin ka long a si caah nungak len ngai ngai hi ka rak ngamh rih lo. Direct in Avi te in luh ka rak ngamh lo. An inn pawngah ka farnu te an um i an thlalang-awng in ka rak bih ta, culioah kan sang tlangval pahnih an thut ko ka rak hmuh hna. Ka lungrawk tuk, kei mah hngakchia nih tlangval lak va tenh ve ding cu ka ruat ngam hoi lo. 'Zeiti awk tha lo' tiin lungthawn kai pe i uai ngai in ka tin than. Ka lungrawk,ka sivang,ka ai puang. Avi kut tlaih in zeitluk in dah ka duh ti chimh ka duh khawh ning a mak, nain ka ral chia deuh rua. Cu zaan he cun ka hmuh lonak zaanhnih le nikhat a si cang. 

Thaizing cu chun 12 hrawngah ka far nu te an thlalang-awng in cun ka rak bih than. Minute 5 hrawng ka bih ta,a mah long a um ka fian hnu in ka chawi colh. Kutka hmanh kingh ti lem loin inn chung ka rak lut,a pawngah ka thu.Ka kut a van ka tlaih pah in 'Ziah na rat bal lo' a ka ti colh. Thil sining pheh lo tein ka chim dih. A tap ko ai! 'Ziah kan duh naka ti lo ma, thlangval dang nih an ka len cu nai nuamh tuk caah maw na rak lut lo,tlangval dang sin um peng seh ti maw naka duh?Naka duh taktak si cun na rak lut ding a si' tiin a ka zai hnawh pah in ka kut cu a hlonh i ihnak khan ah a ka luh tak diam ko. Ka lunghno tuk ve,ka mitthli a tla colh. Khattalei ka ruah ah cun kai nuam ngai than,kei nih ka rak ngaih tluk in pei a ka ngai ve ko hi ti ka rak theih khawh. Cuhleiah,keimah ruangah a mitthli a tla mi nu ka rak hmu bal rih lo. Cuti a tah ka hmuh bak cun ka thinlung diklak bak in ka rak duh cang,ka duhnak a rak zual chin.

Sau ngai ka hnemh than hnu ah a rak chuak than,kei nih ka duh bantuk in amah zongnih a ka duh ve ti cu a hawiherh long si ti loin a hmurka zong in a langhter ve cang.Cu ni thawk cun biatak tein ka rak i duh,khatluk a duhmi an um ti lai lo ti awk in a um! Sabuti kan ei ah kheng khat peng kan cah,darkeu pakhat long kan hman,mi tlawm deuhnak hmun longah kan ei ve. Nitlak hi ka ni theih manh bal lo,nikhat hi nazi pakhat tluk in a rak tawi in ka rak theih. Khuachung kan kal poah ah a king deuhnak La-Wa-Kah zung lam thluan peng kan zulh,saikel ka mongh pah in ka liang cung a lu a vun chiah,ka hnu lei ka hung i mer bak ah cun....!! vawlei vanram a si ko. Nikhat hnu nikhat kan ni duhning a fek chin leng mang, India lei kalnak caan nih a naih chin leng mang ve. Cuticun, kan ni duhnak zarhhnih a si ve cang,ka chungkhar nih an thei dih. A chungkhar nih an thei dih ve ko, ham cia mi a si nain a chung le nih zei an kan ti lem lo. An lungtling ngai ko in ka rak hmuh. 

The Hardest Choice:I theih manh hlanah May 10 a rak phan manh, kal lo khawh a si ti lo. Khualei mawtaw cu chun 12 ah a thawh lai ti a si. Zing ka thawh hnu in voidang bang Avi te in lei ka rak panh. 'Avi,ka dawt,tuni kal a ho cang' ti ka chim pah in ka holh kho ti lo, ka cil dolh a har. Ka mitthli a hung chuak thluamah. Ka mitthli a van ka hnawt pah in a tap ve,duhnak ruang i a tla mi mitthli cu hnawt zongah a dih kho hlei lo. Avi a biang i a luangmi a mitthli ka hmuh ah ka lunghno khun. Kai sum kho ti lo caah ka tap lawlaw ve. A nute nih a kan zoh,a celh ve ruam lo,a mitthli a tla ve ko. 

Khua tampi ka ruat.Ka kal tak si cun an khua pa caah an rak hal cang lai ti cu a fiang. Tlikpi awk ah le ka hngakchia tuk rih, sianginn catang sang phak le ka duh,cuhlei ah ka chungkhar nih an ka hlawt lai ka phang fawn. Avi mithmai ka zoh, tlik cu a duh ngai ve ko lai nain kei mah caah a tuak than ve, chim awk theih lo ah 'Va kal ko,kan hngah ko lai' tiin a ka hnem. Pakhat ka cuanh chung mi cu Avi he i um ko ah cun lo thlawh le leithuan zong a nuam tuk ko lai in ka rak theih. Lung awtawm in ka um, duhnak mit in ka zoh ah cun tlikpi lawlaw ka lung a chuak,nain hmailei kong thuk deuh in ka ruah tikah ka ngamh than lo. 

Nazi 11 hrawng a si cang caah ka nu a thin phang cang,ka far nu a rak ka auh ter. Avi cu tlawmpal ah ka ra than lai ka ti i ka rak chuak. Ka lungchung ah 'tlikpi lawlaw ko' timi long te a rak chuak ko,kal tak ding a si kho lo tluk in ka rak tuar cang. Ka nu le cu mawtaw ka ri caah saikel in ka kal than ko lai ka ti hna(Saikel in Avi tlik pi ding ka rak timh). An ka al ve lo. Datsi le saikel thilri ka va cawk,ka rak kir cu ka pa te cu a mawtaw lehmat a khirh than hna i kei mah he kal than ding in a rak ka hngah ko,ka nu le nih ka timhmi an rak theih diam cang rua! Ka timhmi pakpalawng ah a cang. Avi bel nih cun an inn ah a ka hngah ko,kei mah long si ti loin ka pa te he an inn hmai kan dir. A ka zoh,a mitthli dor a tla thluahmah. A kut a ka chanh,ka van tlaih tlawmpal ah 'Kal cang ko,Apaw' a ka ti. Kal lo awk tha ti lo,a kut thlah lo awk tha ti lo,ka mitthli khamh awk tha ve lo. Engine ka start,gear 1 in sau lak te ka kal. Gear thlen zong ka huam ti lo,siang lo buin ka liam thluahmah ai. 

Saikel ka mongh ko nain ka lungthin cu Hakha ah a tang peng rih, lam ka pial sual leng mang. Kan khua kan phak tiang ah voihra hrawng kan ni let,fak pi cun kan ni khawng hrawl lo nain. Kan khua ka phak in ca voikhat ka kuat. Tlawmpal ah Delhi ka phan, sianginn cu July thla awn a si caah Delhi ah ka hngak. Phone chonh ka timh peng nain phone a lut kho bal lo, ka rak ngai tuk. June 13, 2009 ah ka hawipa he gtalk in kan ni chon,'Jenevi va a ngei cang ee' a ka ti ko,a chim nolh mi a tampi nain ka thei kho ti lo. Ka thinlung a kek hnik, Delhi a linh lingcing a si. Inn cung ah pher ka phah i zaan khuadei uai ngai in ka um.Cu zaan cu ih lo in zaan khua ka dei voikhatnak a si.Kum nga leng a rau cang nain ka lungthin dih lak in ka rak duh mi a si caah ka hlam than leng mang. 

25 October 2014

Kaladan Project Hi Kan Chinram Caah Zeitluk In Dah Abiapit?


Biadonhnak: Hmaikum 2015 chungah hman khawh dingmi Kaladan project hi Chinram le Mizoram thanchonak caah a biapi ngai ngai. Hi Kaladan project nih India ram khualipi hlun Kolkata-Rakhine ram Sittwe-Chinram Paletwa-Mizoram Lawngtlai-Aizawl tiin peh dih a timh. Tilawng (Cargo Ships) a ratnak ding Kolkata le Paletwa kar hi 697miles ai hlat i nikhat hrawng rau dawh a si(30miles/hour sea route). Cun,mawtaw kalnak ding Paletwa-Lawngtlai hi 130miles ai hlat i lam a that ko ah cun nazi pahnih thum long arau lai(40miles/hour high way).Atawinak bikah,India thil chuak cu nikhat chungah kan Chinram a lut kho cang lai ti nak a si. Kan hnu thla Sept 11 ah khan Kaladan Project cu 75% an lim cang tiah Eleven Myanmar nih a thanh, hiti ning an kal ko ah cun hmaikum ah lim dawh dang an si.Hi project caah a dih mi $214 million cu India nih a bawmh dih lai i project an lim le cangka in kawl cozah kut ah a ap colh lai ti a si(Kaladan Movement,2013). 

4 October 2014

Kan Hlam Than Tawn(Part 2)

Kan Hlam Than Tawn(Part 1)


A aw nem te he 'Rak kir than colh mu,nang lo cun ka um har tuk lai hi' timi a biacah nih ka hmai a sen ter pah,ka rak nuamh ngai fawn. A mithmai zoh ah a lungkil ah ka rak um pah ve cang ti ka rak theih kho pah.Hakha lei cu tha uai ngai in ka rak kir, kan rat lei cu Chuncung-Hakha kar a naih tuk in ka rak theih nain ka kir lei bel cu ai hlat tak tak in ka theih,ka mawh ve ruam lo!

2 October 2014

Chinmi Rak Molh Tuk Hlah Usihlaw Kawl Kuttang Kan Lut Hnga Lo

Karen miphun nih Aungsan-Athlee agreement(1947) an lung a tlin lo hlei ah 1947 kawlram constitution an cohlan khawh lo ruangah ral an rak tho.February, 1949 ah Insein khuapi cu KNDO(Karen National Defense Organization) kuttang a phan,U Nu cozah kuttang ummi Karen riffles 1st,2nd nih U Nu chuahtak in KNDO lei an lut dih(Jack Fong,2008). Mon ralkap MNDO nih a bawmh ve hna(Ashley South,2008).U Nu cozah nih Rangon long a uk cang,vawleipi nih U Nu cozah cu Burma Cozah tiin an auh ti lo,Rangon Cozah tiin an rak auh cang. 

U Nu a thin phang, KNDO phomh ding in Kachin Riffle order a pek colh hna. Nain Kachin nih an rak duh lo,KNDO lei tu an bawmh lehlam hna. Mon le Kachin cu an lung a rak fimcia cang ti nak a si lai cu!. Independence kan ngah hnu in Union Army ah ralkap phu 15 an um i phu 5 long hi kawl(bama) miphun an si( Maung Aung Myo,2009). Kan mah Chin zong nih cu phu 15 chungah phu 3: Chin Riffle 1, Chin Riffle 2, Chin Battalions tiin kan rak ngei ve hna. Cubantuk in Kachin riffles,Karen riffles tiin U Nu cozah tangah an rak um dih. Communist ralhrang pawl CPB le Rakhine ramthen Muslim separatist Mujahid Pary zong kha U Nu nih Karen riffles le Kachin riffles hmang in a rak phomh bal hna.